Auf der andere Seite

NOODLOTSTRAGEDIE

(Wijlen het duo) Inarritu–Arriaga (Amores perros, 21 Grams en Babel) maakt school. Een van hun betere leerlingen is de Duits-Turkse cineast Fatih Akin die behalve de tegenstelling tussen kinderen en ouders als drijfkracht ook interculturaliteit gebruikt in het algemeen en de Duits-Turkse cultuurclash in het bijzonder. In deze noodlotstragedie, uitgetekend in een intrigerende mozaïekfilm van kleurrijke personages en extreme situaties, schuiven zes levens en twee culturen in elkaar. Toch heeft hij in AUF DER ANDEREN SEITE veeleer het domino-effect aangewend, van een ongewenste maar onvermijdelijke kettingreactie op een gebeurtenis. Het (nood)lot doet de rest, stuurt het verhaal en de personages. Portretteerde Fatih Akin in Gegen die Wand het proletariaat, AUF DER ANDEREN SEITE speelt zich veeleer af in kringen van jonge intellectuelen. Al vertrekt de waterval van voorvallen bij Ali (gespeeld door Tuncel Kurtiz, een in Turkije erg populaire acteur die nog met regisseur Yilmaz Guney werkte), een vereenzaamde Turkse migrant/weduwnaar die in het Duitse Bremen woont. En wordt uitgeluid door Susanne (een schitterende Hanna Schygulla, de muze van Fassbinder), die als (Duitse) moeder naar Turkije is afgereisd om de zin van de dood van haar dochter Lotte te kunnen begrijpen. Man en vrouw gespiegeld. Want Nejat, Ali’s zoon, is niet erg gelukkig dat zijn vader als nieuwe levenspartner een prostituee – Yeter mag dan al van Turkse komaf zijn – heeft uitverkozen. Deze tweespalt, dat conflict tussen vader en zoon, tussen Turk en Duitser, wordt gesymboliseerd door de subtiele aanwezigheid van het boek ‘Die Tochter des Schmiedes’ van Selim Ozdogan. Susanne van haar kant reageert met enige terughoudendheid op het feit dat haar dochter een Turkse activiste bij haar in Hamburg logeert en op haar verliefd wordt. Daartussen, tussen begin en slot, kronkelen enkele jonge levens in alle richtingen, langs alle barrières door en over alle grenzen heen. Ook morele. Maar er is meer. Nejat, een in Duitse literatuur gespecialiseerde jonge prof, belandt toevallig in Istanbul waar hij op een oude boekhandel stoot, opengehouden door een Duitser. Hij beslist meteen de winkel te kopen. Om zich op te sluiten tussen de boeken, tussen de klassiekers? Niet echt. Hij zal het pand ook gebruiken als onderkomen, als schuilplaats… Nejat is daar beland omdat hij in de Turkse hoofdstad naar de dochter van Yeter speurt, de levensgezellin van zijn vader, een Turkse prostituee die haar zuurverdiende geld opstuurt naar haar dochter Ayten opdat ze aan de universiteit zou kunnen gaan studeren. Maar Nejat weet dan weer niet dat Ayten intussen naar Duitsland, naar Hamburg is gevlucht omdat de Turkse politie haar dicht op de hielen zat. En daar op Lotte is gevallen, die op haar beurt bezwijkt voor de charme en het engagement van de Turkse. En al reageert Ayten instinctief op alle nieuwe situaties, uitdagingen die zich voordoen – samen met Nejat is zij het alter ego van Fatih Akin – toch wordt ze aangehouden en uitgewezen.

Zo hard en meedogenloos de onverwachte kopstoot Gegen die Wand was, zo groothartig is AUF DER ANDEREN SEITE als melodrama. Ging Gegen die Wand over de liefde die de dood overwint dan heeft AUF DER ANDEREN SEITE het over de dood die tegelijk ook een geboorte, een wedergeboorte uitlokt. Zo is de reis van Susanne, van Hanna Schygulla naar Turkije een en al loutering. De Duitse actrice uit haar verdriet, haar tristesse – in haar eentje op een anonieme hotelkamer – op een heel serene, uitgesproken manier. Als een door merg en been kruipende kreet voor meer begrip, meer interesse in elkaars cultuur, in elkaars way of live, als een warm pleidooi voor verzoening, voor vergeving.

Freddy Sartor in filmmagie

Interview met Fatih Atkin

FATIH AKIN:

“Een ontmoeting in 2004 met Hanna Schygulla op het Filmfestival in Belgrado waar er een retrospectieve van haar liep gaf de klik. Onmiddellijk was er de zin om samen te werken”.
Dat vertelt de Duits-Turkse cineast Fatih Akin in Cannes waar AUF DER ANDEREN SEITE – het middenstuk van een drieluik over liefde (‘Gegen die Wand’), dood en kwaad (volgend project) – werd bekroond als het Beste Scenario en goed was voor de Oecumenische Prijs.

FILMMAGIE: Wie Hanna Schygulla zegt, denkt meteen aan de films van Fassbinder.

Rond die tijd was ik ook in contact met Tuncel Kurtiz, als acteur erg populair in Turkije, omdat ik een film plande over het leven van de Turkse filmer Yilmaz Guney. Ik dacht: als ik Yilmaz Guney en Fassbinder kan samenbrengen via Hanna Schygulla en Tuncel Kurtiz dan is dat goed voor mij en voor mijn werk… Zo is het gegaan. Na Gegen die Wand en de Gouden Beer in Berlijn wist ik niet goed wat beginnen. Ik had geen verhaal. Ik heb dan maar iets bedacht met figuren en beelden die ik had gezien. Eenmaal het scenario af hield iedereen ervan. Maar uiteindelijk is de film zeer verschillend van het scenario, dat veel meer een kijk was op een verzameling herinneringen, veeleer een fotoalbum dan een film. Tijdens de montage is er veel veranderd, en heb ik veel opgeofferd dat ik erin wou. Met deze film kwam ik tot de bevinding dat ik niets over cinema weet. Voor ik begon wist ik wèl hoe cinema werkte en hoe ik de film moest draaien. Toen hij opgenomen was dacht ik: ‘Dit is geen film voor anderen, maar louter voor mezelf!’ Tijdens het monteren hebben we de film gered en daar ben ik gelukkig om. Wel ben ik tijdens de montage in een zware depressie terechtgekomen… Er waren twee verhaallijnen – Inarritu heeft me sterk beïnvloed – en het waren mijn studenten die me er attent op maakten dat er door de manier waarop ik vertelde geen emotionele band was met de personages. We hebben dat veranderd en nu is het een zeer emotionele film zonder sentimenteel te zijn… Ik koos voor een soort afstand om zo het publiek enige ruimte te laten en niet bepaalde emoties op te dringen.

De Duitse titel is een uitnodiging voor de kijker om de dingen op een andere manier te bekijken terwijl de Engelse titel…

We waren niet gelukkig met de letterlijke vertaling in het Engels; On the Other Side klonk niet goed. De film is zeer literair: er is de indeling in hoofdstukken, bepaalde beelden zijn volgens mij pure poëzie… Toen kwamen we uit bij ‘The Edge of Heaven’ omdat het toch een spirituele film is. Dat vond ik een juiste titel. Mijn monteur was een Brit – hij heeft ook de ondertitels gemaakt – en zei ‘dat klinkt goed, neem die!’.

Wat bedoel je precies met ‘het is een spirituele film’?

Ik ben niet echt religieus meer maar ik geloof dat er iets meer is dan rekenkunde en toeval.
Ik geloof in wat in het Duits ‘Weltseele’ heet: ‘Soul of the World’. Voor mij heeft het meer zin daarin te geloven dan in dingen die ik niet kan zien. Ik heb niet zoveel fantasie.

Je bent geboren en opgegroeid in Duitsland.
Je bent dus Duits en toch heb je het voortdurend over de Turkse identiteit?

Toch bevraag ik me niet over mijn identiteit. Sedert ik films maak, werk ik aan een Duits-Turkse kijk op de dingen. Ik stel me geen vragen over ‘ben ik nu meer Duits dan Turks’. Ik ben een kind van de wereld. Ik ben een Duits filmmaker en wat ik doe is wereldcinema maken. I believe in cinema. Dat is mijn identiteit. Tegelijk heb ik Turkse ouders. Zij zijn verantwoordelijk voor mij omdat ze mij op de wereld hebben gezet; eenzelfde verantwoordelijkheid heb ik t.o.v. hen en t.o.v. het land. In Duitsland zijn wij zo rijk terwijl Turkije immense problemen heeft. Ik weet niet of het aansluiten van Turkije bij de EU – rechtvaardigheid en democratie rijmen moeilijk met markteconomie – zoals velen denken wel een goede zaak zou zijn…

In je film is er tot drie keer toe sprake van een ouder-kind relatie.
Is het generatieconflict ook een van de thema’s?

Tijdens het schrijven aan deze film ben ik vader geworden. En ik heb zo ook mijn problemen met mijn ouders. In de ogen van mijn vader ben ik een communist. Hij is wat conservatief. Maar in een generatieconflict kan je zoveel kwijt over van alles, over zonen en vaders, en het biedt grote mogelijkheden op beelden en metaforen voor hoe onze samenleving in elkaar zit. Als je het over vergeven en vergiffenis schenken wil hebben, dan zijn de scènes tussen vader en zoon in de film toch veelzeggend. Of over de cinema. Volker Schlöndorff zei ergens in een interview: ‘Wij, Duitsers, vermoorden graag onze ouders!’
Hij doelde op het feit dat toen zijn generatie met filmen begon in de jaren 60 en 70 zij dat deden met als motto ‘Papa’s Kino ist Tot!’. Waarmee ze uithaalden naar de generatie voor hen en een heel ander soort cinema creëerden. Onze generatie filmers praat nu over de films van Herzog, Wenders en Schlöndorff als over een cinema die dood is. Ik niet, ik respecteer hen…

De jonge prof Duits koopt in Istanbul een boekhandel en sluit er zich in op. Hij komt nauwelijks nog in de film voor tenzij dan in het slotbeeld: hij kijkt naar de zee, naar een eiland… Is dat utopische beeld een soort statement?

Dat speelde wel mee in de opbouw van het personage. Vandaag heb je de zogenaamde post 9/11-wereld: in Nederland is de filmer Van Gogh vermoord, in Duitsland sloegen Turkse kinderen hun lerares… De migratie in Duitsland is 50 jaar oud en er zijn tal van problemen: de integratie werkt niet, enz. Maar een geglobaliseerde wereld is wel de wereld waarin we leven.
De migrantenpopulatie bestaat uit meer dan louter uit kinderen die hun opvoeders slaan… Wij hebben in Duitsland politici van Turkse afkomst, we hebben talloze profs Duits, enz. Maar niemand in de media spreekt over hen. Dat is link. Als je vandaag een land wil leiden dan moet je angst creëren; de politici doen dat, de media… Met het personage van de zoon, van Nejat, toon ik de andere kant. Ik vertegenwoordig in Cannes de Duitse film, de Duitse cultuur. Hij is mijn alter ego. Die boekhandel is een wereld op zich; het is het perfecte, neutrale niemandsland tussen Duitsland en Turkije. De winkel was te klein qua oppervlakte om er met de steadycam zo te filmen alsof er een nieuwe wereld openging…

De muziek is zeer belangrijk in je films. Zo zit er nu een Turkse zanger in…

Hij was een jongen van mijn leeftijd. Hij stierf aan kanker en ze beweerden dat het een gevolg was van de ramp in Tsjernobyl met de kernreactor. Ik had hem erg graag in mijn Crossing the bridge-film gewild maar ’t was te laat. Hij was stervende op het ogenblik van de opnames. Dus heb ik maar besloten hem in deze film een hommage te brengen. De film begint met het liedje van blablabla maar wanneer datzelfde liedje na 2u terugkomt dan heeft het een heel andere dimensie gekregen. Dan wordt de boodschap duidelijk: Live your life in a right way! Doe wat je denkt dat je wil doen, vergeef hen die je moet vergeven want we hebben niet zoveel tijd!

In Hamburg ben je ook bekend als deejay, als sampler?

Ik ben een cinema-deejay; ik kan Yilmaz Guney met Fassbinder mixen (lacht). Ik hou van film op dezelfde manier als ik van muziek hou. Elke dag tracht ik films te bekijken. Als voorbereiding op AUF DER ANDEREN SEITE heb ik talloze stille films bekeken. Ik heb de film zo opgevat dat als je de taal niet zou begrijpen je toch alles zou kunnen vatten. Als test heb ik de film laten zien aan mensen die geen enkele taal verstonden en toch waren ze mee…

Hoe ben je tijdens de montage te werk gegaan? Hoe maak je je keuze wat scènes, wat beelden betreft?

Ik wist dat ik zo moest draaien en zo monteren. Ik heb daar geen verklaring voor. De shots met de lijkkisten die elkaar kruisen was al eens eerder te zien op het einde van een film van Costa-Gavras. Emir Kusturica, met wie ik hier in de jury zat, leerde mij één ding: ‘Cinema is een ruimte en een personage’. Ik dacht toen bij mezelf: Waar heeft ie het over? Pas mettertijd ben ik het beginnen te begrijpen… Tijdens de montage is de film qua storytelling, qua structuur helemaal veranderd. Toen ik de shotlist samenstelde wist ik hoe ik ging monteren. Daarin verschil ik van iemand zoals Inarritu. Hij covert alles. Hij neemt een scène op vanuit verschillende hoeken, verandert enkele keren de lenzen, enz. Hij domineert de film. Daar ben ik – eerlijk gezegd – te lui voor. Met een viewer tracht ik uit te vissen met welk beeld ik het best de informatie vertaal die ik wens door te geven. Ik wist exact hoe de montage tijdens de scènes of in de scènes er moest uitzien. We hebben de verhaalstructuur veranderd, nooit de scènes. Ik had niet de gelegenheid ze te wijzigen want ze waren gedraaid volgens het 1 shot-principe.

Ben je een Fassbinder-fan?

Fassbinder heeft met Die Ehe von Maria Braun, Alle Turken heten Ali en Berlin Alexanderpltz meesterwerken gemaakt, dat zeker. Voor hem was cinema blijkbaar belangrijker dan leven. Voor mij is leven echter belangrijker dan cinema. Daarom ben ik slechts een tweedeklasregisseur maar ik kan daarmee leven (lacht). Voor mij reflecteert cinema het leven. Films maken is mijn vak!

FREDDY SARTOR – CANNES – 27 MEI 2007