Anna Karenina

Tolstojs negentiende-eeuwse literaire meesterwerk Anna Karenina is al talloze keren verfilmd, maar nog nooit zoals Joe Wrights herinterpretatie van het klassieke Tolstoj-verhaal, met choreografie van de Belg Sidi Larbi Cherkaoui. Het blijft een onmogelijke opgave om de meer dan negenhonderd pagina’s tellende pil in al zijn complexiteit en omvang op het witte doek te vangen. Dichter in de buurt komen dan deze theatrale versie van Wright en script- en toneelschrijver Tom Stoppard, is in honderddertig minuten moeilijk. De nog altijd relevante kernthema’s zoals het onvermogen emoties adequaat te communiceren en de verstikking door sociale conventies zijn bewaard gebleven. Wrights Anna Karenina is een meesterlijke bewerking. Wrights versie was even economisch als avontuurlijk geïnspireerd: hij besloot om de hele saga op één en dezelfde locatie te draaien, een vervallen theater vlak bij Londen. “Inhoudelijk klopt dat ook, omdat de Russische aristocratie in de 19de eeuw hun leven organiseerde als één groot schouwtoneel,” dixit Wright.

De roman van Tolstoj bestaat eigenlijk uit twee verschillende boeken, die door bijfiguren aan elkaar verbonden zijn. Aan de ene kant is er het bekendere verhaal van de getrouwde Anna Karenina die een affaire aangaat met de vrijgezelle Vronski, met dramatische gevolgen voor alle betrokken partijen. Aan de andere kant is er Levin, min of meer een alter ego van Tolstoj, die trouwt met Kitty, de schoonzus van de broer van Anna Karenina. Zijn gedeelte bestaat meer uit filosofische en emotionele beslommeringen, en krijgt mede daardoor altijd een stuk minder aandacht in adaptaties van het boek. In sommige versies komt hij zelfs helemaal niet voor.

Ook in deze nieuwe verfilming is er geen balans tussen de twee verhalen, maar dat Levin meer aandacht krijgt dan in eerdere adaptaties, inclusief de prachtige scène waarin hij Kitty ten huwelijk vraagt, heeft deze Anna Karenina voor op andere adaptaties. Wright laat alle scènes, zowel de verhaallijnen rond de passie van Anna Karenina en Graaf Vronski als die rond de patriarchale ontvoogding van schoonbroer Levi, in verschillende uithoeken van het theater plaatsvinden. De camera zwenkt nieuwsgierig van de ene situatie naar de andere, in een film die dus letterlijk theatraal is. Wrights regie overstijgt de gimmick: zijn gedurfde stijl knoopt aan bij de thema’s die Tolstoj aanreikt.

Hoe zwieriger de enscenering, hoe beter de film werkt. Van een adembenemende schoonheid is het minutenlange ballet dat de liefde tussen Anna en Vronski bezegelt. Dialoog is amper nodig, de bewegingen van de acteurs drukken de gevoelens uit. Zulke scènes zijn geconci¬pieerd door Sidi Larbi Cherkaoui, de Belgische topchoreograaf die door Joe Wright persoonlijk werd aangezocht.
Cherkaoui diende voor dit unieke project niet met professionele dansers maar met steracteurs als Keira Knightley en Jude Law samen te werken. Een groot probleem was dat niet. “Ik vond niet dat zij de bewegingen perfect moesten uitvoeren,” zegt de choreograaf. “Ik was vooral op zoek naar een esthetiek die klopte voor hun personages. Keira was wel wat nerveus in het begin maar zodra ze het ‘voelde’, werd het een deel van haar vertolking. Kapsones hadden die acteurs niet. Iemand als Jude Law, die een theaterachtergrond heeft, stond helemaal ten dienste van het werk.”

Anna Karenina is, dankzij de gezamenlijke inspanningen van Joe Wright en Sidi Larbi Cherkaoui, een streling voor het oog geworden. Hun aanpak is zowel hoogst origineel als respectvol voor het bronmateriaal. De aankleding van de film is niet minder dan fenomenaal: de decors, de kostuums, de fabelachtige diamanten (allemaal echt, speciaal door Cartier ontworpen).
Keira Knightley is niet de meest warmbloedige actrice, maar wordt door haar lievelingsregisseur Wright, met wie ze eerder al Pride and Prejudice en Atonement maakte, naar een hoger niveau getild. Ze vertolkt de tragische titelheldin met gepaste ernst en laat zich optuigen als een perfecte kerstboom: de opulente jurken en juwelen flatteren dat lange, magere lichaam ongelofelijk.

Een van de aspecten die Tolstojs boek vandaag de dag nog altijd zo bijzonder maakt, is de manier waarop hij in één zin diepgaande, complexe emoties uiterst treffend kan omschrijven. Wright slaagt er in om die emoties in de blikken van zijn acteurs te vangen en zo iets van het ontroerende van Tolstoj over te brengen.

Naar Kaj van Zoelen op www.filmtotaal.nl (05-12-2012) en Ward Verrijcken op www.cobra.be (04-12-2012)

Ook in FilmMagie nr. 630