Een film die je kleren natmaakt

Sam Mendes (‘Skyfall’) gokt en schiet raak met ‘1917’, een sensationele oorlogsfilm die hij op een grijze namiddag in één ruk draaide. Of zo lijkt het toch.

Stilaan dachten we elke oorlogsfilm wel gezien te hebben. Het zal wel zo zijn dat geen conflict hetzelfde is, maar meer dan één (mindere) filmmaker heeft ons wel die indruk gegeven. De klassiekers willen we niet geringschatten – Nolans recente toevoeging Dunkirk is een meesterwerk. Wat zou Sam Mendes nog uit zijn hoed toveren?

Zoals hij op zijn tippen is gaan staan, moet de regisseur van American Beauty zich ook zelf die vraag hebben gesteld. Het antwoord is een film als een hartverlammende, intense beleving van de Groote Oorlog. Wat het moet geweest zijn voor de stumpers die zich er middenin bevonden. Hij stelt scherp op een missie die een duo onbeduidende, jonge soldaten voorbij de vijandige linies stuurt.

Dat krijg je als je twee Bondfilms hebt geregisseerd: dan ben je verknocht aan adembenemend spektakel. 1917 maakt je als kijker tot deelgenoot en gunt je geen seconde rust. Al snel lijk je in het spoor van die twee knullen de ziel uit je lijf te lopen. Wanhopig hap je naar adem. De lucht is vochtig, je kleren voelen klam. Als een razende gaat je hart tekeer. Help! Is er een dokter in de zaal?

Natte dromen

Wat het moet zijn geweest om te rennen door de modder, niet wetende of je enkele seconden later nog in leven zult zijn: daar is het Sam Mendes om te doen

Grandioos rekt de Brit de grenzen op van wat cinema vermag. Het vernuft zit ’m deels in de aanpak. De film wekt de indruk dat hij in één vloeiende beweging gedraaid is, alsof het een enkel – weliswaar twee uur durend – shot is. Herinner u Birdman uit 2014, waarin Iñárritu hetzelfde trucje uithaalde. Camera op de schouder, hop! Twee uur draaien en klaar! Heeft de filmmaker 1917 werkelijk op een doordeweeks namiddagje ingeblikt? Stel je voor!

Niet dus. Tientallen losse shots werden aan elkaar gekleefd. Technisch was dat geen sinecure – er werd zowel nabij Stonehenge in Engeland gefilmd als in Schotland – maar dat is er niet aan te zien. Zo feilloos gebeurde de montage.

De filmmaker had bovendien Roger Deakins in zijn team, de director of photography van wie zowat elke cineast natte dromen heeft. Van No country for old Men tot Blade Runner 2049: aan Deakins danken sommige van de meest iconische films hun beeldenpracht. Ook nu weer bewijst hij zijn vakmanschap. Terwijl je deze soldaten volgt, word je omvergeblazen door de aanblik van een kapotgebombardeerd landschap.

Grootvader

Zijn inspiratie voor 1917 haalde Mendes uit de verhalen die zijn grootvader hem vertelde. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was Alfred Mendes boodschapper voor het Britse leger. Hij wist zich gezegend met snelle benen, maar het was zijn kleine gestalte die hem deed opgaan in de laaghangende mist die vaak tussen de linies zweefde.

De missie in de film had waar kunnen zijn, maar is fictief. De twee soldaten met dienst zijn Schofield (George MacKay) en Blake (Dean-Charles Chapman). In de openingsscène liggen ze in het Franse Écoust-Saint-Mein nog te soezen in het hoge gras – sinds Mendes’ Jarhead weten we dat oorlog soms ook dat is: wachten. Het is 6 april 1917. ‘Volgende week zijn we thuis.’ Tot generaal Erinmore (Colin Firth) hen bij zich laat roepen. 1.600 soldaten maken zich klaar om de volgende ochtend de aanval in te zetten, omdat het erop lijkt dat de Duitsers zich hebben teruggetrokken. Maar dat is een valstrik, dus moet het duo de boodschap overbrengen om de aanval af te blazen. Omdat Blakes broer een van de 1.600 soldaten is, is het voor hem persoonlijk.

Om die manschappen te kunnen bereiken, moet het tweetal met hun boodschap door bezet gebied. ‘Dat zou inmiddels verlaten moeten zijn’, klinkt het voorzichtig. Met het pistool dat ze meekrijgen, kunnen ze noodsignalen afvuren. ‘Gooien jullie het wel weer onze richting uit als ze jullie zouden beschieten? Zo’n pistool verliezen we niet graag.’ Als pragmatiek levens kan redden, dan toch niet de hunne.

Geen geschiedenisles

Mendes is bijzonder karig met context. Hij wil de kijker geen geschiedenisles voorschotelen. Wat het destijds moet zijn geweest om te rennen door de modder, niet wetende of je enkele seconden later nog in leven zult zijn: daar is het hem om te doen. Het verklaart ook zijn keuze voor twee onbekende namen in plaats van grote sterren. Hij zag af van alles wat de kijker zou afleiden.

Bij de uitreiking van de Golden Globes stond 1917 zondagnacht al een zegetocht te wachten. De film won zowel in de categorie ‘beste dramafilm’ als de prijs voor de beste regie. En dan moeten de Oscars nog komen.

Oorlog is een zieke loterij, chaos van het ergste soort. Het is nietsontziend en onmenselijk. Dat laat 1917 je door de ogen van twee jongens (wat een acteurs!) genadeloos ervaren. Het konden je broers of zonen zijn. Jij kon het zijn. Mendes herleidt de Eerste Wereldoorlog niet tot pervers entertainment, maar toont zijn zieke, overrompelende absurditeit.

Ruben Aerts in De Standaard 7 januari 2020

Zie ook Filmmagie nr. 701