21 Grams

Als u 21 Grams al niet voor de tweede keer of vaker komt bekijken, hebt u vorig jaar nagenoeg de beste film van het jaar gemist. En als Amores Perros, de vorige film en tevens debuut van Alejandro González Iñárritu, u niks zegt, dan heeft u redenen te over zich naar de videoboer te reppen. Vast staat dat Iñárritu twee opeenvolgende meesterwerken heeft gemaakt waarin hij zijn onwaarschijnlijk talent aanwendt om in een niet-lineair verloop beklijvende verhalen te vertellen.

Buiten dezelfde regisseur en scenarist hebben de twee films nog wel meer gemeen. Allebei ontspringen ze aan een zwaar auto-ongeval. Aanvankelijk werd het verhaal van scenarist Guillermo Arraga geschreven in het Spaans en situeerde het zich in Mexico City. Voor de film werd het herschreven in het Engels en verplaatst naar de groezelige binnenstad van Memphis. Zonder de film te bekijken zou je al gauw besluiten dat Iñárritu op zeker wilde spelen om de Amerikaanse markt te veroveren en zijn succes dunnetjes dreigde over te doen. Het succes van Amores Perros had hem inderdaad in Hollywood gebracht en hij kreeg voor 21 Grams dan ook een sterrencast bij elkaar. Laat dat echter meer in zijn na- dan in zijn voordeel spelen. De lat werd daarmee immers erg hoog gelegd.

Iñárritu heeft de valkuilen stoutmoedig en vakkundig omzeild. Het verhaal neemt vanaf het gemeenschappelijke centrale ontknopingpunt (het ongeval) een totaal eigen wending. De virulente filmstijl wordt daarbij opgedreven in plaats van zich naar de Hollywoodnorm te conformeren. De kleuren zijn nog schraler, de korrel groffer en de camerabewegingen bruusker.

In grotere mate dan in Amores Perros is de verhaallijn gefragmenteerd en de finale sequensen zijn naar het begin gehaald. Door de puzzelstructuur gaan we als publiek in onze geest de stukken trachten te ordenen. Het publiek wordt forensisch wetenschapper of archeoloog, zoals u wil, en herconstrueert het complexe vraagstuk. Iñárritu vergroot die complexiteit nog door ‘capriccios’ te gebruiken: hij springt binnen een universele setting heen en weer tussen herkenbare, maar contrasterende locaties. In Seven plaatst David Fincher New York naast de Mojave woestijn. 21 Grams gebruikt Memphis dat grenst aan de borstelige woestijn van New Mexico.

Deze nieuwe enigmatische film van Iñárritu toont in angst uiteengevallen levens als via een gebroken spiegel. De impact van het verschrikkelijke ongeval heeft het leven van elke betrokkene uiteen doen spatten. Het in stukken opgebroken verhaal is als de herinnering van iemand in shock. De film pakt de stukjes op en kleeft de waarheid weer aan elkaar. Een vrouw gebruikt cocaïne op een wc. Vogels fladderen tegen een avondlucht. Een koppel heeft wilde en wanhopige seks. Een man ligt te sterven achterin zijn auto. Herfstbladeren dwarrelen bij valavond. Wat heeft dit te betekenen?

21 Grams is een melodrama dat zich door zijn intrigerende dimensies van mysterie en meditatie onttrekt aan een reguliere vertelling met oorzakelijke verbanden. Net als in films van Steven Soderbergh, Quentin Tarantino of Gus Van Sant zien we scènes uit hun volgorde, zien we dezelfde scènes uit verschillende hoeken; momenten en beelden worden geïntroduceerd om visueel met elkaar te rijmen.

Voor sommigen mag dat door elkaar schudden van beeld en tekst verwarrend zijn, toch gaat de puzzel na verloop van tijd passen. Uiteindelijk zal het verhaal zelfs niet eens zo ontzettend zijn als het zich aankondigt door zijn wanordelijke staat. Alles zit hem in het proces dat, met momenten van afschuw en vervreemding, niet past in een conventionele vertelling.

Los van zijn vertelkunst en zijn doorgedreven niet-klassieke filmstijl weet Iñárritu ook nog eens een uitstekende acteursregie te voeren. De sterren steken elkaar de loef niet af. Iñárritu duikt zonder schrik in het mysterie van de ervaring en de identiteit van enkele individuen en toont zowel de poëzie als het proza in de levens van de karakters. Hij kan daarbij bogen op de weergaloze prestatie van Sean Penn, Benicio del Toro en Naomi Watts tussen wie zich een beklemmende triptiek van menselijk lijden aftekent.

Sean Penn speelt Paul, een wiskundeleraar met een interesse in poëzie, duidelijk een stedeling en een man van de wereld. Zijn relatie met zijn Britse vrouw (Charlotte Gainsbourg) is stilaan aan het verzuren. Paul heeft er enkele ontrouwheden met studentinnen opzitten. Enkel zijn zware ziekte houdt hen samen. Benicio Del Toro is Jack, die hardnekkig op het rechte pad wil blijven nu hij de hulp van Jezus heeft gevonden, zij het op een tragisch verwarde en niet-begrijpende manier. Naomi Watts speelt Christina Peck, een innemende vrouw en moeder die een probleem geheimhoudt. Zij toont momenten van uitzonderlijke kracht, wisselt dan als een blad aan een boom van kalm naar woedend, van passie naar wanhoop, zonder haar authenticiteit of integriteit te verliezen.

Pas na verloop van tijd ga je beseffen dat de drie karakters verslaafden zijn. Paul is niks zonder zijn sigaretten en verstopt ze in het medicijnkastje. Jack heeft zijn drankverslaving opgegeven met tandenknarsende vastberadenheid en kanaliseert de pijn en de woede naar zelfkastijding. Christina heeft ooit te veel aan de coke gezeten en gaat nu naar een zelfhulpgroep.

21 Grams bestaat alleen op de manier waarop we het verhaal in onze geest reconstrueren. Het is een vrij inspannende oefening in het begrijpen van levens en relaties, van leven en dood, van geboorte en destructie.

Memorabel contrasterende metaforen daarvoor zijn twee terugkerende beelden.
In een zwembad vindt Christina vrijheid en vrede tijdens een energieke zwempartij. Aan een ander leeg en onderkomen zwembad naast een groezelig motel overweegt Paul moord en zelfmoord.
In het finale shot wordt het zwembad bedekt door een laag zuivere sneeuw.

De titel, à propos, verwijst naar de hoeveelheid gewicht die je zou verliezen op het moment dat je sterft.

Peter Bradshaw – The Guardian  en  Nico Krols – De Morgen

Zie ook F&TV nr. 539