12 Years a Slave

Hij wordt wakker in een kale cel, vastgeketend aan de vloer. De avond ervoor dineerde hij in een restaurant; wat er daarna gebeurde, kan hij zich niet herinneren. Plotseling is Solomon Northup (Chiwetel Ejiofor) geen vrij man meer, maar handelswaar. ‘Je bent een ontsnapte slaaf uit Georgia’, krijgt hij te horen. Hij wordt verkocht en verscheept, krijgt een andere naam – Platt – en moet zijn oude leven, met vrouw en kinderen in de staat New York, vergeten.
De waargebeurde nachtmerrie van Northup begon in 1841 en zou twaalf jaar duren. Zijn lot was niet uniek: het kwam vaker voor dat zwarte inwoners van de noordelijke staten van Amerika, waar slavernij was afgeschaft, werden gekidnapt en verkocht. Op de plantages in het Zuiden was een gezonde slaaf veel geld waard.

Gruwelijk systeem
De Britse regisseur Steve McQueen speelde al langer met het idee een film over slavernij te maken toen hij door zijn vrouw, journaliste en historica Bianca Stigter, op de in 1853 uitgegeven memoires van Solomon Northup werd gewezen. Een gouden greep: het boek biedt een ongekend inzicht in een mensonterend, gruwelijk systeem.
Northup is een hoofdpersoon met wie het makkelijk identificeren is. Hij is niet in slavernij geboren, maar komt er als goed opgeleide buitenstaander in terecht. In Louisiana valt hij eerst in handen van de relatief verlichte plantage-eigenaar William Ford (Benedict Cumberbatch). Door schulden wordt Ford gedwongen Northup te verkopen aan Edwin Epps (Michael Fassbender), berucht om zijn excentrieke en wrede gedrag.

Door zweepslagen aan flarden gereten
Van McQueen, die zijn carrière begon als beeldend kunstenaar en als speelfilmregisseur successen boekte met Hunger (2008) en Shame (2011), was te verwachten dat hij de beproevingen van Northup plastisch zou verfilmen. De onttakeling of ontering van het menselijk lichaam is een terugkerend thema in zijn werk. In 12 Years a Slave worden lichamen verkwanseld, uitgewoond en door zweepslagen aan flarden gereten.
Het zijn beelden waar niemand graag naar kijkt, maar ze zijn nodig: zo ging het eraan toe, in 19de-eeuws Amerika en op vele andere plekken in de wereld. McQueen laat zien wat Northup zag. De film kiest consequent zijn perspectief; we maken mee wat hij meemaakte, en niets daarbuiten. Van de mensen die uit Northups leven verdwijnen, verneemt ook de kijker niets meer.

Negen nominaties
Dat is een tamelijk radicale keuze, zo elegant uitgewerkt dat het nauwelijks opvalt. Het maakt de indrukwekkende film (een Oscarslokkop) als getuigenis alleen maar sterker.
Voor Ejiofor, te zien in vrijwel elke scène, is het een zware last, maar hij draagt het drama met gemak. Ook Fassbender levert – voor de derde keer in een film van McQueen – fantastisch werk: als de plantage-eigenaar Epps, een man die zijn wereld herschept met leugens, is hij griezelig onvoorspelbaar.
De kracht van 12 Years a Slave schuilt in de momenten waar de regisseur zich duidelijk laat gelden. Heftige, onvergetelijke scènes levert dat op, van Northup die eindeloos naar adem hapt met een touw om zijn nek, of tegen wil en dank meezingt met een plantagelied.

Pauline Kleijer in De Volkskrant op 20/02/14

Zie ook FilmMagie nr. 641